دست آوردها ونتایج جنگ از نظر قرآن

دست آوردها ونتایج جنگ از نظر قرآن

1) تفسیر عیّاشی، ج 1، ص 199.

آل عمران

«141» وَلِیُمَحِّصَ اللَّهُ الَّذِینَ ءَاَمَنُواْ وَیَمْحَقَ الْکَفِرِینَ

و (فراز ونشیب های جنگ برای آن است) تا خداوند افراد مؤمن را پاک و خالص، و کافران را (به تدریج) محو و نابود گرداند.

نکته ها:

کلمه ی «تَمحِیص» به معنای پاک نمودن از هرگونه عیب، و «مَحق» به معنای کم شدن تدریجی است.

گویا خداوند در اُحد می خواست نقاط ضعف مسلمانان را به آنان نشان دهد تا به فکر اصلاح و جبران نقایص بیفتند و برای حرکت های بعدی آمادگی لازم را داشته باشند. گاهی شکست های سازنده و بیدارگر، از پیروزی های خواب آور مطلوب تر است. 

 

پیام ها:

1- جنگ، میزانی است برای شناسایی افراد پاک از اشخاص پوک. «لیمحّص اللّه»

2- برای اهل ایمان، شکست یا پیروزی سعادت است. زیرا یا شهادت، یا تجربه، یا غلبه بر دشمن را به دست می آورد. «لیمحّص اللّه الّذین آمنوا»

3- رشد و شکوفایی ایمان، محو و سرنگونی کفر، به مرور زمان و در طول تاریخ به دست می آید.(1) «لیمحّص... یمحق»

4- آینده ی تاریخ به سوی محو و نابودی کفر است. «یمحق الکافرین»

5 - شکست امروز مهم نیست، پایان کار اصل است. «و یمحق الکافرین»

------------------------------

1) یُمَحّص» دلالت بر استمرار و «یَمحَق» معنای تدریج را با خود دارد.

آل عمران

«142» أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُواْ الْجَنَّهَ وَلَمَّا یَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِینَ جَهَدُواْ مِنْکُمْ وَیَعْلَمَ الْصَّبِرِینَ

آیا گمان دارید که (با ادّعای ایمان) وارد بهشت شوید، در حالی که هنوز خداوند مجاهدان از شما و صابران را معلوم نساخته است؟

نکته ها:

این آیه، به جهاد و صبر و مقاومت مؤمنان اشاره می کند. زیرا راه بهشت از طریق صبر و جهاد است. قرآن می فرماید: «سلام علیکم بما صبرتم»(1) سلام بر شما اهل بهشت، بخاطر صبر و مقاومتی که داشتید. در این تعبیر لطفی است، نمی گوید سلام بر شما بخاطر حج و روزه و یا خمس و زکات، زیرا انجام هر عملی نیازمند صبر و پایداری است.

پیام ها:

1- از امیدها و آرزوهای باطل دست برداریم. «ام حسبتم»

2- ایمانِ قلبی کافی نیست، تلاش و عمل نیز لازم است. بهشت را به بها دهند نه بهانه. «ام حسبتم ان تدخلوا الجنه و لما یعلم...»

3- کلید بهشت، صبر و جهاد است. صبر در برابر مصیبت، معصیت  و انجام عبادت و حضور در جبهه ی جهاد اکبر و جهاد اصغر. «و یعلم الصابرین»

4- صبر و مقاومت، همراه با جهاد لازم است. زیرا شروع جنگ و ادامه ی آن و عوارض و آثار بعد از جنگ، همه و همه نیازمند صبر و بردباری است. «جاهدوا منکم و یعلم الصابرین»

------------------------------

1) رعد، 24.

آل عمران

«143» وَلَقَدْ کُنْتُمْ تَمَنَّوْنَ الْمَوْتَ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَلْقَوْهُ فَقَدْ رَأَیْتُمُوهُ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ

همانا شما مرگ (و شهادت) را (پس از جنگ بدر) پیش از آنکه با آن روبرو شوید سخت آرزو می کردید، پس آن را (در جنگ اُحد) دیدید، ولی (ناخوشایند به آن) نگاه می کردید.

نکته ها:

در شأن نزول این آیه آورده اند: پس از جنگ بدر که مسلمانان پیروز شدند و عدّه ای نیز به شهادت رسیدند، برخی از افراد می گفتند: ای کاش ما نیز در جنگ بدر در راه خدا به شهادت می رسیدیم. ولی همانها در سال بعد در جنگ اُحد پا به فرار گذاشتند که در این آیه مورد انتقاد و سرزنش قرار گرفته اند.

در زیارت شهدای کربلا می گوییم: ای کاش ما با شما بودیم و به شهادت می رسیدیم. هیچ فکر کرده ایم که در مقام عمل، ما چه می کنیم؟!

خوش بود گر مِحَک تجربه آید به میان

تا سیه روی شود هر که در او غش باشد

پیام ها:

1- فریب آرزوهای خود را نخورید و به هر شعار و شعاردهنده ای اطمینان نکنید. «ولقد کنتم... فقد رایتموه...»

2- در میدان عمل، مردان آزموده می شوند. «رایتموه... و انتم تنظرون»

آل عمران

«144» وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الْرُّسُلُ أَفَإِن مَّاتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلَی أَعْقَبِکُمْ وَمَن یَنْقَلِبْ عَلَی عَقِبَیْهِ فَلَن یَضُرَّ اللَّهَ شَیْئاً وَسَیَجْزِی اللَّهُ الْشَّکِرِینَ

ومحمّد جز پیامبری نیست که پیش از او نیز پیامبران (دیگری آمده و) در گذشته اند. (بنابراین مرگ برای انبیا نیز بوده و هست،) پس آیا اگر او بمیرد و یا کشته شود، شما به (آئین) گذشتگان خود بر می گردید؟ و هر کس به عقب برگردد، پس هرگز هیچ ضرری به خداوند نمی زند و خداوند بزودی پاداش شاکران را خواهد داد.

نکته ها:

در تفاسیر آمده است: وقتی در جنگ احد از سوی کفّار سنگی بر پیشانی پیامبر اصابت کرد و خون جاری شد، صدایی بلند شد که محمّد کشته شد. برخی نیز به اشتباه شهادت مَصعب را شهادت پیامبر پنداشتند. این شایعه موجب شادی و روحیه گرفتن کفّار شد و جمعی از مسلمانانِ متزلزل پا به فرار گذاشتند. برخی نیز به فکر گرفتن امان از ابوسفیان فرمانده کفّار افتادند. در برابر این گروه، مسلمانانی با صدای بلند فریاد میزدند: اگر محمّد هم نباشد راه محمّ

د و خدای محمّد باقی است، فرار نکنید.(1)

امام صادق علیه السلام فرمود: حساب قتل از مرگ جداست، وهر شهیدی در آینده تاریخ برگشته ودوباره خواهد مرد. زیرا قرآن می فرماید:(2) «کلّ نفس ذائقه الموت»(3)

پیام ها:

1- وظیفه پیامبر، ابلاغ پیام خداست. ما هستیم که باید راهش را ادامه دهیم. «و ما محمّد الاّ رسول»

2- مگر با مرگِ انبیای قبل، پیروانشان از دین برگشتند؟! «قد خلت من قبله الرسل...»

3- جامعه ی اسلامی باید چنان تشکّل و انسجامی داشته باشد که حتّی رفتن رهبر به آن ضربه ای نزند. «أفاِن مات او قتل انقلبتم علی اعقابکم»

4- پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله نیز تابع سنّت های الهی و قوانین طبیعی همچون مرگ و حیات است. «أفاِن مات او قتل»

5 - انتشار شایعه، از حربه های دشمن است. «مات او قتل» (با توجّه به شأن نزول)

6- عمر پیامبر محدود است، نه راه او. «افاِن مات او قتل انقلبتم»

7- فردپرستی ممنوع. راه خدا که روشن شد، آمد و رفت افراد نباید در پیمودن خط الهی ضربه وارد کند. «أفاِن مات او قتل»

8 - ایمان خود را چنان ثابت و استوار سازید که حوادث تاریخ آن را نلرزاند. «أفاِن مات او قتل»

9- دست برداشتن از خط انبیا، سقوط و عقب گرد است. «انقلبتم علی اعقابکم»

10- کفر مردم، ضرری برای خداوند ندارد. «فلن یضرّاللّه»

11- مقاومت در راه حق، بهترین نوع شکر عملی است که پاداشش با خداست. «سیجزی اللّه الشاکرین»

------------------------------

1) زمانی به نوشتن این آیه رسیدم که بنیانگذار جمهوری اسلامی حضرت امام خمینی قدس سره به ملکوت اعلی پیوست و در تشییع پیکر ایشان حدود ده میلیون نفر در تهران شرکت کردند. مسلمانان ایران براساس همین آیه بر پیمان خود استوار ماندند و با انتخاب رهبری عادل و فقیه؛ «آیهاللّه خامنه ای» با امام و آرمان های بلند او تجدید بیعت نمودند.

2) تفسیر عیّاشی، ج 2، ص 113.

3) انبیاء، 35.

آل عمران

«145» وَمَا کَانَ لِنَفْسٍ أَنْ تَمُوتَ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ کِتَباً مُّؤَجَّلاً وَمَن یُرِدْ ثَوَابَ الْدُّنْیَا نُؤْتِهِ مِنْهَا وَمَن یُرِدْ ثَوَابَ الْأَخِرَهِ نُؤْتِهِ مِنْهَا وَ سَنَجْزِی الْشَّکِرِینَ

هیچ کس جز به فرمان خدا نمی میرد، (و این) سرنوشتی است تعیین شده. و هر کس پاداش دنیا را بخواهد از آن به او می دهیم، و هرکس پاداش آخرت را بخواهد از آن به او می دهیم، و بزودی سپاسگزاران را پاداش خواهیم داد.

پیام ها:

1- با فرار از جنگ، از مرگ نمی توانید فرار کنید. «انقلبتم علی اعقابکم... ما کان لنفس»

2- مرگ، به دست ما نیست، «کتاباً مؤجّلاً» ولی اراده و هدف به دست ماست. «ومن یرد...»

3- حال که دنیا و آخرت در برابر ماست، مسیر ابدیّت و رضای خالق را ادامه دهیم. «من یرد... نؤته منها»

4- هر نوع انگیزه وعملی بازتاب و عکس العمل مخصوصی دارد. در هر مسیری گام نهیم به مقصدی خاص خواهیم رسید. «من یرد ثواب الدنیا... و من یرد...»

آل عمران

«146» وَکَأَیِّن مِّن نَّبِیٍّ قَتَلَ مَعَهُ رِبِّیُّونَ کَثِیرٌ فَمَا وَهَنُواْ لِمَآ أَصَابَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَمَا ضَعُفُواْ وَمَا اسْتَکَانُواْ وَاللَّهُ یُحِبُّ الْصَّبِرِینَ

و چه بسیار پیامبرانی که همراه آنان خداپرستان بسیاری جنگیدند، پس برای آنچه در راه خدا به آنان رسید، نه سستی کردند و نه ناتوان شدند و تن به ذلّت ندادند و خداوند صابران را دوست دارد.

نکته ها:

«رِبّیّون» جمع «رِبّی» بر وزن «ملّی» به کسی گفته می شود که ارتباط و پیوند او با خدا محکم و در دین، دانشمند و مقاوم و با اخلاص باشد.(1)

پیام ها:

1- تاریخ انبیا همراه با مبارزه است. «وکایّن...»

2- هنگام احساس ضعف، از زندگی رادمردان تاریخ و مقاومت آنان درس بگیرید. «و کایّن من نبیّ»

3- جنگ و جهادی حقّ است که زیر نظر رهبر الهی باشد. «قاتل معه»(2)

4- تعداد مجاهدان عالم و عارف در تاریخ بسیار است. «کایّن...ربیّون کثیر»

5 - گرچه همه ی مجاهدان عزیزند، ولی رزمندگان عارف و عالم حساب دیگری دارند. «ربّیّون»

6- ایمان به خدا، سرچشمه ی مقاومت است. «ربّیّون... فما وهنوا»

7- مشکلات نباید عامل سستی وضعف شود، بلکه باید عامل حرکت و تلاش جدیدی گردد. «فما وهنوا لما اصابهم»

8 - آنچه به انسان روحیّه می دهد و تحمّل مشکلات را آسان می کند، در راه خدا بودن آنهاست. «فی سبیل اللّه»

9- فشارها، مردان خدا را وادار به تسلیم نمی کند. «وما استکانوا»

10- هر چند دربدر پیروز شدید، ولی راه آینده ی شما مسلمانان، راه جهاد و مبارزه است، پس باید صبور و مقاوم باشید. (با توجّه به آیات قبل و بعد)

11- رزمندگانِ بصیر، نه از درون روحیّه خود را می بازند؛ «فما وهنوا» و نه توان رزمی خود را از دست می دهند؛ «وما ضعفوا» و نه در اثر فشارها تسلیم می شوند. «و ما استکانوا»

12- انجام وظیفه و پایداری بر حقّ مهم است، پیروز بشویم یا نشویم. آیه می فرماید: «واللّه یحبّ الصابرین» و نفرمود: «یحبّ الفاتحین»

--------

 1) تفسیر نمونه.

2) در دعای ماه رمضان می خوانیم: «اللّهم ارزقنا قتلاً فی سبیلک تحت رایه نبیّک مع اولیائک»

آل عمران

«147» وَمَا کَانَ قَوْلَهُمْ إِلَّآ أَنْ قَالُواْ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَإِسْرَافَنَا فِی أَمْرِنَا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانْصُرْنَا عَلَی الْقَومِ الْکَفِرِینَ

و کلام آنها (رزمندگان مخلص و آگاه) جز این نبود که گفتند: «پروردگارا گناهانمان و زیاده روی هایمان را در کارمان ببخش و گامهای ما را استوار بدار و ما را بر گروه کافران یاری ده.

پیام ها:

1- یکی از عوامل شکست در جنگ، گناه و اسراف است. رزمندگان مخلص، با استغفار این موانع پیروزی را از بین می برند. «اغفر لنا ذنوبنا و اسرافنا»

2- شکستِ خود را به قضا و قدر و یا دیگران نسبت ندهید، به قصورها و تقصیرهای خود نیز توجّه داشته باشید. «ذنوبنا و اسرافنا»

3- اوّل استغفار، بعد استنصار. ابتدا طلب آمرزش کنید، سپس از خداوند پیروزی بخواهید. «اغفر